Sociaal? Een revolutie.

Onlangs nog op sociale media geweest? Het mag dan ondertussen al enkele weken geleden zijn, de verkiezing van Trump tot volgende president van de VSA, is voor velen duidelijk nog niet verwerkt. Hoe kan het ook, als elke ochtend een nieuwe headline geschreven kan worden over wat hij nu weer heeft uitgehaald / gezegd / ontkend / … Hoe kan het ook, als nog steeds niet duidelijk is in welke mate Trump zijn overwinning te danken heeft aan mensen die in zijn standpunten geloofden, en in welke mate het zogenaamde fake news voor sommigen de druppel is geweest die hen naar het Republikeinse kamp duwde.

Er zijn stemmen die opgaan en vertellen dat het “allemaal de schuld is van de (sociale) media.” Dat de publieke sfeer hier een plaats bleek waar niet informatie, maar bevestiging van de eigen mening gedeeld moest worden. Dat het sociale kapitaal gefaald heeft, en het vertrouwen dat we erin (moeten) hebben, niet meer hersteld kan worden. Dat we nog nooit zoiets gezien hebben – unprecedented, en meer van zulke termen. Als je ook die mening bent toegedaan, vrees ik dat deze post je referentiekader zal verbreken – of uitbreiden. Hangt ervan af hoe je er over wilt denken natuurlijk.

Sociale media als geheel zijn, al langer dan veel mensen willen toegeven, politiek geladen. Hoewel ze vaak slechts in een heel beperkte mate invloed hebben op de manier waarop een regering zich gedraagt – van crisissituatie tot grote politieke vraagstukken – bij het volk leven ze wel. Zo argumenteren Leyenaar, van Wijngaarden en Fraanje dat sociale media een

Geheel nieuwe dynamiek in het maatschappelijke en politieke debat teweeg brengen. (p. 322)

Maar:

Die egalisering van de maatschappelijke verhoudingen die sociale media mede bewerkstelligen, is echter niets meer dan een versterking van een al veel eerder in gang gezet proces. (p. 322)

Ook bij de verkiezing van Trump kan die idee aangehouden worden: fake news, sociale media gebruiken om politici zwart te maken, en het in die mate zelf inzetten van sociale media door politici is iets wat er waarschijnlijk wel al langer zat aan te komen. Heeft het in Amerika de doorslag gegeven? Dat is iets wat de toekomst zal uitwijzen – het is echter niet waar ik het hier over wil hebben.

Waar ik het wel over hebben, is het gebruik van het woord “revolutionair” dat bij de verkiezing van Trump meermaals werd bovengehaald. Je kan van die verkiezing namelijk véél zeggen, maar mijns inziens: dat het revolutionair was? Dàt niet. Dat Amerika kwaad was en daarom anti-establishment zou stemmen was ergens wel te voorspellen. (Twee studenten deden dat zelfs wetenschappelijk gestaafd!) Maar daarom zou ik dat nog geen revolutie noemen. Niet, in ieder geval, zoals we die de laatste jaren regelmatig hebben zien gebeuren in Hong Kong, Oekraïne, Noord-Afrika, Egypte specifiek, …

Die revoluties hebben trouwens allemaal drie dingen gemeen: ze kregen door de media een leuk etiket – een koosnaampje bijna; ze zouden sociale media aan hun start hebben liggen; en – misschien wel het belangrijkste – we horen er nu nog maar bijster weinig van. De revolutie in Hong Kong draaide zowat uit op een sisser, de Arabische Lente wist nog net zijn naam door te spelen aan Oekraïne, en ook in Egypte lijkt de rust hersteld.

Wel, het is wat je hersteld noemt.

In ieder geval – inhoudelijk kunnen vooral die laatste twee elementen belangrijk zijn. Heel wat media-aandacht is al gegaan naar dat sociale-media gedeelte – de Huffington Post maakte bijvoorbeeld een leuk grafiekje om aan te tonen dat er een direct verband leek te bestaan tussen het aantal tweets dat de wereld werd ingestuurd, en de hoeveelheid geweld die tegen de protesters werd gebruikt.

Ze gingen zelfs nog verder, en maakten ook een mooie vergelijking met de cijfers over andere sociale media heen. Maar ook dààr wil ik het hier niet over hebben.

Nee, wat mij nu eens écht interessant lijkt, dat zijn de gevolgen van al die revoluties. Na de hopen media-aandacht, na de pieken in tweets, na het geweld, de slachtoffers en de grote woorden – is er ook echt iets veranderd? Hebben sociale media, in al die gebieden, ook maar iets van werkelijke verandering teweeg kunnen brengen?

Neem nu, bijvoorbeeld, het startpunt van de revolutie in  Egypte. Meer dan bij welk onderdeel van de Arabische Lente ook, speelden sociale media daar een gigantische rol. In het grote plaatje, zou die specifieke revolutie zelfs begonnen zijn met één man die op Facebook een pagina aanmaakte om zijn emoties kwijt te kunnen over een man die in Egypte was dood gestampt door de politie. In een review van het boek dat hij daarover schrijft, noemt de New York Times hem zelfs een “accidental activist”. Die man, Wael Ghonim, geeft in zijn boek echter ook mee dat sociale media alleen niet voldoende mocht zijn.

He polled the page’s users and sought ideas from others, like how best to publicize a rally – through printed fliers and mass text messaging, it turned out. (“Reaching working-class Egyptians was not going to happen through the Internet and Facebook,” he notes.)  He tried to be as inclusive as possible.

Een revolutie kan niet van één man alleen komen – en heeft ook meer nodig dan een enkelvoudige aanleiding. Daarbij zijn sociale media zowat het ultieme hulpstuk.

Maar goed – dan is er dus een revolutie geweest. En nu? In de praktijk, zo blijkt, komt de “dan wat” meestal neer op “en dan dooft het uit”. Moisés Naim stelde in zijn boek The End of Power al dat technologie, net als globalisatie en hedendaagse economische trends ervoor gezorgd heeft dat:

power [is] easier to get, but harder to use or keep.

Jammer genoeg geldt dat niet enkel voor zij die zich in een machtspositie bevinden, maar ook voor wat “de macht van het volk” genoemd mag worden. Je mag je dan wel tijdelijk die “macht” toegeëigend hebben – in het geval van een revolutie dan: het luisterend oor en de daden van het volk – die vasthouden is een heel stuk moeilijker. Malcolm Gladwell legt uit dat dat komt door het verschil in strong ties en weak ties. Via sociale media bouw je voor hem enkel weak ties op, terwijl het net strong ties zijn die een revolutie kunnen doen slagen. Met die bewering rekt hij het begrip van “zwakke en sterke banden” al vrij ruim, maar laat ons daar even in meegaan – en een gedachtenexperimentje houden.

Je organiseert een feestje en nodigt daarvoor een twintigtal vrienden uit via Facebook. Drie ervan sturen je snel een berichtje dat ze die avond net niet kunnen. Zes anderen zetten zich op “geïnteresseerd”. De laatste 12 melden zich als “aanwezig”. De avond van het feestje komt, en je krijgt van drie extra mensen bericht dat ze toch niet kunnen. Eén van de mensen die je had gestuurd dat ze niet konden, komt toch langs. Vier anderen komen langs, maar later en “ze hebben nog iets daarna”. Ze brengen wel drie extra mensen mee, die je eigenlijk niet kent maar die erg van je drankaanbod genieten. Van de anderen hoor je niets. Sound familiar?

Dat verschil tussen “wat mensen zeggen” en “wat mensen ook effectief doen” is iets typisch voor sociale media – of toch voor de manier waarop mensen ze gebruiken. Tot op zekere mate mag je ervan uit gaan dat, zelfs bij iets zo belangrijk als het starten van een revolutie, mensen vanuit hun luie zetel altijd net wat enthousiaster (of kwader, of verontwaardigder, of meer bereid om te vechten) zullen zijn, dan het moment waarop ze dat ook in de echte wereld moeten gaan waarmaken.

Recent onderzoek wees dan ook uit dat de rol van sociale media waarschijnlijk veel minder een causaal effect had dan voordien gedacht.

Instead, the study suggests that the importance of social media was in communicating tot he rest of the world what was happening on the ground during the uprisings.

Daarmee bleken de sociale media dan serieuze competitie te zijn voor de klassieke media, maar het spreekt wel tegen wat voorheen steeds werd beweerd. Then again, contradictorische uitspraken zijn eigen aan onderzoek dat nog lopende is, dus laat ons even aan counterfactual history doen. Er was wel degelijk een verband tussen de activiteit op sociale media en de gebeurtenissen in de werkelijke wereld. Zij dat verband dan causaal (in beide richtingen!) of niet, het verband is er wel.

Maar waarom stopte het? Zoals ik hierboven reeds aanhaalde: de revoluties doven uit. Soms stil, soms gewelddadig, soms zelfs succesvol – maar doven doen ze.

Een mogelijke reden daarvoor kan gevonden worden in de geherdefiniëerde weak en strong ties van Malcolm Gladwell, hierboven. Een meer praktische verklaring komt misschien wel voort uit de “onmiddellijkheid” die ook eigen is aan sociale media. Om het met de woorden van Zeynep Tufekci te zeggen:

By pushing them into the spotlight without infrastructure, social media lets them scale up without being ready for what comes next.

Deze optie lijkt mij dan ook een stuk belangrijker dan die eerste. Immers: de revolutie was er. Of iedereen die zich op “aanwezig” had gezet, er nu ook werkelijk was? Maakt niet uit. Want de revolutie is gestart.

Het feit dat ze dan ook weer is uitgedoofd, daar zitten sowieso meerdere redenen achter. De hardhandigheid waarmee de protesterenden werden aangepakt. Het gebrek aan valabele alternatieven voor het huidige systeem. Het feit dat ook zij nood hadden aan eten, kleren en slaap. De moeilijkheid om de schwung er in te houden. En de snelheid waarmee sociale media de revolutie gigantisch maakte.

Gigantisch, dat hoeft dan niet per se qua hoeveelheid mensen te zijn. Maar media rondom de wereld maakten de revolutie in Egypte tot een nieuw begin, voor het einde goed en wel was afgerond. Dat is natuurlijk eigen aan (sociale) media, maar ook aan de periode waarin we leven: alles gaat snel sneller snelst.

Een duurbaar, nieuw systeem opbouwen, daarentegen? Dat vraagt tijd. Tijd die de aandachtsspanne van de gemiddelde mens niet meer zomaar aankan. Tijd die zelfs de levensduur van de gemiddelde mens voorbij kan gaan. De revolutie is, op een zekere manier, nog altijd bezig. Niet meer als een lopend vuur – op pleinen en in tweets. Wel op een manier die langdurige verandering teweeg kan brengen. En dat speelt zich, tot nog toe, nog steeds in de werkelijke wereld af.

Even with Egypt, where authoritarians are back in force, it’s still too early. Occupy is too early, Ferguson is too early. As a different way of looking at it, I want to ask: what’s the capacity being built?
(Shaban 2015)

Sociale media kunnen zeker een rol spelen bij revoluties zoals de Arabische Lente, de Umbrella Revolution, en de Oranje Revolutie. Maar revolutie gaat verder dan een moment waarin de wereld naar een revolutie kijkt. Revolutie moet altijd in evolutie overgaan – een evolutie naar een nieuw, beter alternatief. Dat is, voornamelijk, een kwestie van afwachten en doorzetten.
Zullen sociale media daarbij de doorslaggevende factor blijken te zijn? Misschien.
Dat zijn ze tot op zekere hoogte al geweest.
Zullen ze de enige factor zijn? Dat nooit.

Bibliografie

• Barbera, P., Metzger, M. (2014, 21 februari). Tweeting the Revolution: Social Media Use and the #Euromaidan Protests. The Huffington Post.
  Geraadpleegd op 6 december 2016, van http://www.huffingtonpost.com/pablo-barbera/tweeting-the-revolution-s_b_4831104.html
• Bas, Martine de. (2012). Sociale media, zegen of zorg tijdens een crisis? (master thesis).
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van https://extranet.infopuntveiligheid.nl/Infopuntdocumenten/120210%20masterthesis%20definitief.pdf
• Brown, H. Gusking E., Mitchell, A. (2012, 28 november) The role of social media in the Arab Uprisings. PewResearchCenter Journalism & Media.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.journalism.org/2012/11/28/role-social-media-arab-uprisings/
• Claridge, T. (2004, 7 januari) Definitions of Social Capital. Social Capital Research.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.socialcapitalresearch.com/literature/definition.html
• Gladwell, M. (2010, 4 oktober) Small change: why the revolution will not be tweeted. The Newyorker.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.newyorker.com/online/blogs/newsdesk/2011/02/does-egypt-need-twitter.html
• Granovetter, M.S. (1973) The strength of weak ties. American Journal of Sociology. 78 (6), 1360-138.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van  https://sociology.stanford.edu/sites/default/files/publications/the_strength_of_weak_ties_and_exch_w-gans.pdf
• Habermas, J. (1962) The Structural Transformation of the Public Sphere. Duitsland: Hermann Luchterhand Verlag, Darmstadt and Neuwied.
• Khamas, S. & Vaughn, K. (2011) Cyberactivism in the Egyptian revolution: how civic engagement and citizen journalism tilted the balance. Arab Media and Society. 13.
• Leyenaar, M., Wijngaarden, E. van., Fraanje, R. (2012) Kansen van sociale media voor de representatieve democratie. Beleid en Maatschappij. 39 (3), 322-327
• Naim, M. The End of Power.
  Geciteerd in Satell, G. (2014, 26 januari). The Truth About Social Media and Revolution. Digital Tonto.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.digitaltonto.com/2014/the-truth-about-social-media-and-revolution/
• O’Donnell, C. (2011, 6 september). New study quantifies use of social media in Arab Spring. UW Today.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.washington.edu/news/2011/09/12/new-study-quantifies-use-of-social-media-in-arab-spring/
• Satell, G. (2011, 9 februari). Social Media and Revolution. Digital Tonto.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.digitaltonto.com/2011/social-media-and-revolution/
• Shaban, H. (2015, 29 Januari). How social media can weaken a revolution. Motherboard.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://motherboard.vice.com/read/twitter-makes-it-easy-to-start-a-revolution-without-finishing-it
• Wael, G. Revolution 2.0. The Power of the People is Greater Than the People in Power: A Memoir. Houghton Mifflin Harcourt.
  Geciteerd in Vargas, J.A. (2012, 17 februari). Spring awakening: how an Egyptian revolution began on Facebook. The New York Times.
  Geraadpleegd op 6 december 2016 van http://www.nytimes.com/2012/02/19/books/review/how-an-egyptian-revolution-began-on-facebook.html